خلاصه نویسی برای تیزهوشان یکی از مهمترین عوامل در مدیریت زمان است. هنگامی که زیر نکات اصلی خط می‌کشید و حاشیه نویسی می‌کنید یا وقتی از خود سؤالاتی در مورد محتوای آن می‌پرسید و نمودار درختی رسم می‌کنید، در حال خلاصه نویسی هستید تا بتوانید مفاهیم را بهتر درک کنید. ضمن اینکه محتوای خلاصه‌ی مفید جهت مرور مجدد برای خود می‌سازید که با این کار در زمان صرفه جویی می‌کنید.
خلاصه نویسی به معنای فشرده کردن یک متن به نکات اصلی متناسب با درک شما است. گنجاندن تمام جزئیات نه ضروری است و نه مطلوب، زیرا ما با این کار متن را به یکسری نکات مهم کاهش می‌دهیم. یادتان باشد در خلاصه نویسی، باید فقط آن عناصری را استخراج کنید که به نظر شما مهمترین هستند و احتمال فراموش شدن از طرف شما وجود دارد. در این مقاله ما قصد داریم درباره اصول خلاصه نویسی برای تیزهوشان صحبت کنیم.
تفاوت بین خلاصه با تجزیه و تحلیل:
بسیاری از داوطلبین آزمون تیزهوشان خلاصه نویسی را با تجزیه و تحلیل اشتباه می‌گیرند. این دو تعریف یکسان نیستند. تحلیل عبارت است از بحث درباره ایده‌ها، تکنیک‌ها و طرح‌ها و موارد دیگر. از طرفی یک خلاصه نیازی به نقد یا پاسخ به ایده‌های یک متن ندارد. زمانیکه که یک نوشته را تجزیه و تحلیل می‌کنید، به بررسی نوع نوشته و مواردی می‌پردازید که برای بررسی مورد استفاده قرار گیرد و باید به صورتی نوشته شود که شامل نقطه ضعف یا قوت و … از دید همه باشد. اما در خلاصه نویسی برای تیزهوشان شما باید مطالبی را مهم جلوه دهید که تنها از نظر خودتان اهمیت دارند. همانطور که گفتیم خلاصه یک طرح کلی یا نوشته‌ای از نکات نیست که نویسنده آنها را بیان می‌کند. در عوض، خلاصه تقطیر ایده‌ها یا استدلال متن از دید همان شخصی است که درحال نوشتن آن است.
اگر متنی به صورت خطی سازماندهی شده باشد، ممکن است بتوانید به سادگی با بازنویسی نکات اصلی از ابتدای آن تا انتها، خلاصه نویسی کنید. با این حال، نباید تصور کنید که همیشه اینطور خواهد بود و همه مولف‌ها از چنین ساختار ساده‌ای استفاده نمی‌کنند. آنها ممکن است تز یا ایده اصلی را بلافاصله در ابتدا بیان نکنند، بلکه به آرامی در مورد آن صحبت نمایند یا ممکن است یک نکته مهم را در ابتدای متن بیان کنند و سپس در ادامه درس به آن بازگردند.
با این حال، برای وضوح، یک خلاصه باید نکات مولف را در ساختاری ساده ارائه کند. برای نوشتن یک خلاصه خوب، ممکن است مجبور شوید نکات جزئی یا اجزای یک استدلال را از جاهای مختلف متن جمع آوری نمایید تا متن را به صورت سازمان یافته خلاصه کنید. نکته‌ای که در ابتدای مقاله و سپس نکته‌ای که در انتهای مقاله بیان شده است، ممکن است لازم باشد در خلاصه شما با هم گروه بندی تا به اختصار بیان شود.
کیفیت خلاصه نویسی برای تیزهوشان
خلاصه نویسی برای تیزهوشان باید جامع، مختصر، منسجم و مستقل باشد. این خصوصیات در زیر توضیح داده شده است.
1) خلاصه باید جامع باشد:
شما باید تمام نکات مهم را در متن اصلی جدا کرده و آنها را در یک لیست یادداشت کنید و در مورد این فهرست ایده پردازی نمایید و در خلاصه خود همه آن‌هایی را که برای فهم و درک بهتر مطلب ضروری هستند، بگنجانید. زمانیکه این نکات را رعایت کردید، می‌توانید به صورت جامع خلاصه نویسی برای تیزهوشان داشته باشید.
2) خلاصه باید مختصر باشد:
تکرارها را در فهرست خود حذف کنید، حتی اگر مولف همان نکات را دوباره بیان کند. خلاصه شما باید بطور قابل توجهی کوتاه‌تر از منبع باشد. شما امیدوارید که یک نمای کلی از نوشته ایجاد کنید. بنابراین، لازم نیست هر تکرار یک نکته یا هر جزئیاتی را وارد خلاصه نویسی تیزهوشان نمایید.
3) خلاصه باید منسجم باشد:
ارتباط بین سرفصل‌های تعیین شده و نکات اصلی خیلی مهم است. هرچه بتوانید ارتباط را بهتر ترسیم کنید، فهم و درک خلاصه شما راحت‌تر می‌شود. خلاصه نباید همانند مجموعه‌ای از نقاط از هم گسیسته به نظر برسد.
4) خلاصه باید مستقل باشد:
شما نباید در خلاصه نویسی برای تیزهوشان از مولف تقلید کنید. برعکس، از شما انتظار می‌رود که صدای خود را در طول خلاصه حفظ نمایید. از کلمات خودتان برای بیان درک خود از آنچه خوانده‌اید، استفاده کنید. به هر حال، خلاصه شما بر اساس تفسیرتان از نکات یا ایده‌های مولف است. با این حال، باید مراقب باشید که با ارائه نظرات یا انتقادات خود، هرگونه تعبیر یا تحریف ایجاد نکنید.
اصول خلاصه نویسی برای تیزهوشان:
اگر شما برای قبولی آزمون تیزهوشان در حال درس خواندن هستید، حتماً در نزدیکی آزمون‌های شبیه ساز حس کرده‌اید هیچ‌چیز از آموخته‌های‌تان را به یاد نمی‌آورید و تصور می‌کنید که همه‌چیز را فراموش کرده‌اید. نگران نباشید تقریباً اکثر داوطلبین آزمون تیزهوشان درگیر این موضوع هستند و این موضوع نهایتاً منجربه استرس و اضطراب و کاهش اعتماد به نفس آنها می‌شود. یکی از بهترین راهکارها برای رهایی از این مشکل انجام خلاصه نویسی برای تیزهوشان است. زمانیکه نزدیک آزمون تیزهوشان، خلاصه‌نویسی‌های خود را مرور می‌کنید به صورت کلی تمامی مطالبی که خوانده‌اید را به یاد می‌آورید و کمتر دچار استرس و نگرانی خواهید شد.
چرا خلاصه‌نویسی برای تیزهوشان سخت و دشوار است؟
قطعاً برای شما پیش آمده که بعد از مطالعه درسی به این نتیجه رسیده‌اید که همه مطالب مهم هستند و باید در خلاصه نویسی آورده شوند؛ اما اگر تمامی آن مطالب به خلاصه ما اضافه شود، خلاصه طولانی را خواهید داشت. قبل از هر چیزی باید بدانید که این موضوع به نداشتن مهارت کافی در خلاصه نویسی یا ارتباط نگرفتن با محتوای خلاصه مربوط می‌شود. این مشکل به‌راحتی و با دانستن چند مورد بر طرف خواهد شد.
. مطالعه عمیق و کامل در بار اول:
داوطلبین آزمون تیزهوشان معمولاً مطالبی را به خاطر می‌سپارند که اولین بار در کلاس درس یا در کتاب‌ها یاد گرفته‌اند. در این میان باید برداشت ما از مطالب درست و کامل باشد. متأسفانه اصلاح یا حذف مطلبی که به غلط یاد گرفته‌ایم بسیار دشوار و مشکل است و همین برداشت غلط و نادرست از مطالب، ما را در نوشتن خلاصه گیج می‌کند. پس قدم اول در خلاصه‌نویسی این است که مطالب خوانده‌شده را به‌طور کامل یاد بگیریم و بعد از آن شروع به خلاصه‌نویسی برای تیزهوشان کنیم.
. تنها باید اطلاعات مهم مطالب درسی را خلاصه‌نویسی کنیم:
در تحقیقی از داوطلبین آزمون تیزهوشان خواستند به مطلبی گوش و آن را خلاصه کنند. یک هفته بعد از آنها خواستند هر چه درباره‌ی آن مطلب به یاد می‌آورند یادداشت نمایند. نتایج به این صورت بود که به‌یادآوری اطلاعات مهم خلاصه نویسی شده، شش برابر مطالب خلاصه نویسی نشده بود. پس باید برای ماندگاری مطالب مهم در ذهن حتما یادداشت برداری کنید. نوشتن نکات مهم به‌معنای ثبت تمامی مطالب نیست. اگر مرتکب این اشتباه شوید و این کار را انجام دهید، شما انبوهی یادداشت خواهید داشت که تنها بعضی از آنها مهم هستند.
. یادداشت‌های مفید بردارید:
یکی از راهکارهای مهم برای ثبت یادداشت‌ها هنگام خلاصه‌برداری، به‌کارنگرفتن کلمات اضافی است. در اصول خلاصه نویسی برای تیزهوشان هر چه اطلاعات با کلمات کمتر و مطالب کوتاه‌تر ثبت شوند، کارایی بیشتری دارند. فراموش نکنید در یادداشت‌ها باید هدف‌تان این باشد، که تا جای ممکن خلاصه مطالب از تدریس استاد و کتاب و جزوه را در قالب جمله‌های کوتاه و مفید قرار دهید. این کار توجه شما را صرفاً به اطلاعات مهم جلب می‌نماید. اثبات شده است که در خلاصه‌نویسی برای تیزهوشان، بهتر است به‌جای نوشتن برخی عبارات، از علامت‌های اختصاری که برای شما فهمیدنی هستند، استفاده نمایید. بهتر است از تصویر‌سازی در خلاصه نویسی استفاده کنید.
. به ساختار و محتوای مطالب دقت کنید:
در اصول خلاصه نویسی برای تیزهوشان در قدم اول باید موضوع اصلی مطلب را درک کنید. موضوعات را به صورت نمودار درختی رسم کنید و در نهایت به جزئیات بپردازید. در خلاصه نویسی برای تیزهوشان از کلمات کلیدی باید استفاده شوند، زیرا این کلمات ساختار متن را ایجاد می‌کنند. کلمات کلیدی می‌تواند به این صورت باشد: «اولین یا نخستین»، «مهمترین» ، «بیشترین یا کمترین تأثیر»، «نکته‌ی مهم یا اساسی»، «درنتیجه».
در خلاصه نویسی اصولی حتماً سعی نمایید از جمله‌هایی که کلی‌ترین اطلاعات را دربردارند یادداشت برداری کنید و جملاتی که مهم و کاربردی نیستند مد نظر قرار ندهید. برای درک بهتر می‌توانید ارتباط میان مفاهیم را با فلش نشان و طرز ارتباط موضوعات اصلی و فرعی را با هم به‌کمک نمودار درختی شرح دهید. همانطور که گفتیم این موارد به درک بهتر مطالب کمک می‌کند. در خلاصه نویسی خود حتماً تمامی روابط و فرمول‌ها را ثبت نمایید، زیرا این موارد فرار هستند.
. اول خوب یاد بگیرید، بعد خلاصه بردارید:
یکی از بزرگترین مشکل‌ها که باعث می‌شود خلاصه نویسی برای تیزهوشان طولانی یا نامرتبط با محتوا باشد، این است که در قدم اول آن متن را خوب یاد نگرفته‌اید. در زمان مطالعه ترجیحاً در قدم اول زیر مطالب اصلی و مهم خط بکشید یا آنها را های‌لایت نمایید. سعی کنید از های‌لایت با رنگ نارنجی یا سبز فسفری استفاده کنید. انجام‌دادن دو فعالیت مجزا، یعنی یادگیری و خلاصه‌نویسی برای تیزهوشان در یک زمان، باعث می‌شود درک خوبی از مطلبی که مطالعه می‌کنید بدست نیاورید. پس بهتر است در ابتدا متن را مطالعه نمایید و بعد از اتمام خواندن شروع به خلاصه برداری کنید.
حتما برای خلاصه نویسی از دفتر استفاده نمایید:
به هیچ عنوان خلاصه‌های خود را در برگه‌های پراکنده ننویسید، زیرا با گذر زمان حجم یادداشت‌ها افزایش خواهد یافت و همچنین ترتیب آنها به هم خواهد خورد. حتماً برای خلاصه‌های خود ارزش قائل شوید. می‌توانید از یک سررسید قدیمی یا دفتر برای این منظور استفاده کنید. سعی کنید هر روز زمانی، یک یا چند ساعت، را برای مرور خلاصه‌ها اختصاص دهید. هر چه فاصله‌ی زمانی میان مرورها بیشتر شود، متاسفانه مطالب دیرتر به یادتان می‌آید و فراموش می‌کنید. برای داشتن درک بهتر از این موضوع می‌توانید مقاله تفاوت بین یادگیری و حفظ‌کردن را مطالعه کنید.
نتیجه‌گیری:
خلاصه نویسی برای تیزهوشان هنری که نیازمند انتخاب دقیق، تراکم و ارائه اطلاعات است. با رعایت این اصول، می‌توانید خلاصه‌هایی را بسازید که واضح، مختصر و آموزنده‌تر باشند. تسلط بر این مهارت، افراد را قادر می سازد تا در میان مقادیر وسیعی از اطلاعات به طور موثر حرکت کنند و در عین حال بینش‌های ضروری را حفظ نمایند. چه در محیط‌های آکادمیک، حرفه‌ای یا شخصی، توانایی جمع‌بندی مؤثر یک دارایی ارزشمند در جستجوی دانش و ارتباطات است.
